Pszenica orkisz (Triticum spelta L.), jest to gatunek zboża, popularnie uprawiany w średniowieczu. Orkisz był rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie w epoce brązu (4000-1000 lat p.n.e.), w rejonie Bałkanów, w Europie i na Kaukazie. Rozprzestrzenienie się orkiszu w Europie nastąpiło podczas migracji wczesnych zachodnich cywilizacji. Kontynuacja uprawy orkiszu, jako podstawowego zboża, odbywała się̨ w wydzielonych regionach południowo-wschodniej Europy, przede wszystkim w Niemczech i Szwajcarii. Z biegiem lat uprawa orkiszu została zaniechana. Przyczyną stało się wyhodowanie nowych odmian pszenicy, które szybciej rosły, dawały większe plony i były łatwiejsze w przetwarzaniu.
Orkisz jest zbożem głównie uprawianym w rolnictwie ekologicznym, gdyż negatywnie reaguje na nawożenie nawozami sztucznymi. Zboże to charakteryzuje się wyższą koncentracją składników pokarmowych, korzystniejszymi właściwościami odżywczymi i wyższą zawartością białka wynoszącą 13-17%, tj. o 30-47% wyższą niż w ziarnie pszenicy zwyczajnej. Białko orkiszu cechuje się wyższym stopniem strawności (80%) i wyższą jakością. Ponadto zboże to cechuje wyższa zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają korzystny wpływ na układ krążenia, obniżając poziom cholesterolu we krwi. Orkisz zawiera znacznie więcej witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E, D), witaminy E o 1/3 więcej niż w pszenicy. Zawiera także dużo fosforu, żelaza, cynku, miedzi, manganu i kobaltu. Zboże to korzystnie wpływa na układ trawienny i jest stosowany w dietach leczniczych. Osoby uczulone na produkty z pszenicy zwyczajnej, tolerują wyroby z orkiszu. Znajdujący się w orkiszu kwas krzemowy jest ważny dla skóry, włosów i paznokci, a ponadto wzmacnia aktywność mózgu i koncentrację. Zawarty w orkiszu cynk jest uznanym terapeutykiem stosowanym w chorobach wątroby. Błonnik zawarty w całym ziarnie pozwala utrzymywać w dobrym zdrowiu układ trawienny, tj. wiąże i usuwa zbędne lub szkodliwe substancje oraz pomaga kontrolować przyswajanie tłuszczu, gdyż część tłuszczu łączy się z błonnikiem i jest z nim wydalany. Ponadto daje uczucie sytości, gdyż pęczniejąc, pochłania płyny. Chleb z orkiszowej mąki odznacza się silnym chlebowym zapachem, znakomitym orzechowym smakiem i dłuższym utrzymywaniem świeżości.
W Niemczech status orkiszu jest wyjątkowy, głownie ze względu na fakt, że św. Hildegarda z Bingen polecała jego spożywanie. Wielką popularność orkiszu zawdzięczamy masowemu zwrotowi w stronę medycyny naturalnej i żywności działającej prozdrowotnie. Święta Hildegarda polecała go jako podstawę żywienia, pisała: „Orkisz jest najlepszy, ciepły, tłusty, mocny, najprzyjemniejszy ze zbóż. Da temu, kto go spożywa, dobre ciało, dobrą krew, wesołość i przyjemne myśli”. Przypisywała ona orkiszowi moc leczniczą i zalecała spożywanie w najcięższych przypadkach chorobowych: „Kiedy jesteś bardzo chory, tak że nie możesz już jeść, weź całe ziarno orkiszu, gotuj w wodzie, dodaj tłuszczu albo żółtko, tak aby smak stał się̨ lepszy i daj choremu, a wyleczy cię̨ jak dobra maść”.
Wg medycyny chińskiej orkisz ma naturę termiczną neutralną do ogrzewającej i smak słodki. Wnika do Śledziony. Wzmacnia Śledzionę, Wątrobę i Pęcherzyk żółciowy, odżywia Krew Wątroby. Posiada właściwości nawilżające, odżywia płyny ciała. Jest to zboże szczególnie korzystne dla osób niedoborowych, o wątłej budowie. Jest stosowany w leczeniu biegunki, zaparć, zaburzeń trawiennych na tle niedoboru, nieprawidłowej pracy jelit. Obecność twardej ochronnej łupiny może być rozumiana jako symbol zdolności orkiszu do wzmacniania odporności. Dla osób osłabionych najlepiej podawać w postaci drobnej kaszki lub kleiku.
Źródło: Kania M., Baraniak J., Derebecka N., Mrozikiewicz P. Ziołolecznictwo i zalecenia żywieniowe według św. Hildegardy z Bingen. Cz.I. Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
